Նորածիններին և վաղ հասակի երեխաներին նշանակվող վիտամին D-ի հավելումը այսօր ծնողների շրջանում քննարկվող ամենակարևոր հարցերից մեկն է: Չնայած նրան, որ վիտամին D-ն հանդիսանում է երեխաների զարգացման և ռախիտ հիվանդության կանխարգելման համար անհրաժեշտ կարևորագույն վիտամիններից մեկը, տարբեր երկրների բժշկական կազմակերպությունները և մանկաբույժները միասնական չեն այն հարցում՝ արդյո՞ք երեխաներին պետք է նշանակել վիտամին D-ի հավելում, և, եթե այո, ապա ի՞նչ չափաբաժնով: Սա նաև պայմանավորված է նրանով, որ դեռևս չկան այնպիսի ուսումնասիրություններ, որոնք վերջնական պատասխան կտան այն հարցին, թե որքան հավելյալ վիտամին D է անհրաժեշտ կրծքով սնուցվող երեխաներին՝ հաշվի առնելով, որ նրանք դա ստանում են և՛ կրծքի կաթից, և՛ արևից: Այս հոդվածի նպատակը վիտամինային հավելումների անհրաժեշտության հաստատումը կամ մերժումը չէ, այլ հնարավոր այլընտրանքներ գտնելը, և դրանց հիման վրա տեղեկացված ընտրություն կատարելը:
Ինչու՞ է այդքան կարևոր վիտամին D-ն.
Վիտամին D-ն կազմավորվում է մաշկում արևի լույսի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցության տակ: Վիտամին D-ն պատասխանատու է մարդու օրգանիզմում մի շարք կարևոր պրոցեսների համար: Այն ապահովում է կալցիումի տեղափոխումը ոսկրային հյուսվածք, կալցիումի և ֆոսֆորի ներծծումը բարակ աղիներում, ինչպես նաև ֆոսֆորի ներծծումը երիկամային խողովակներում։ Նորածինների և երեխաների մոտ վիտամին D-ի պակասը կարող է հանգեցնել ֆոսֆորա-կալցիումական նյութափոխանակության խանգարման, ինչը ռախիտ հիվանդության պատճառ է։ Վիտամին D-ի պակասը կարող է հանգեցնել ոսկորների դեֆորմացիայի, մկանների թուլության, զարգացման ուշացման, կարճ հասակի, և այլ լուրջ խնդիրների՝ ներառյալ իմունոլոգիական խանգարումները և քաղցկեղը: Վիտամին D-ի պակասի երկարաժամկետ հետևանքները դեռևս լիովին ուսումնասիրված չեն:
Ի՞նչ է վիտամին D–ի դեֆիցիտը.
Եթե չկան օրգանական պատճառներ (օր՝ 37 շաբաթականից վաղ ծնունդ, լյարդի կամ երիկամների հետ կապված խնդիրներ), ապա վիտամին D-ի պակասը արևի լույսի պակասն է: Վիտամին D-ի պակասն առաջանում է արևի ճառագայթների տակ քիչ գտնվելու հետևանքով: Առողջ և ժամանակին ծնված երեխաները, որոնք սնուցվում են բացառապես կրծքով և բավարար չափով արևի ճառագայթներ են ստանում, վիտամին D-ի պակասի կամ ռախիտի առաջացման շատ ցածր ռիսկ ունեն: Բացի դրանից, եթե հղիության ընթացքում մայրը վիտամին D-ի պակաս չի ունեցել, նրա առողջ և ժամանակին ծնված երեխան ծնվում է վիտամին D-ի այնպիսի պաշարով, որ կարող է երկու-երեք ամիս չստանալ արևի ճառագայթներ: Եթե այդ ընթացքում նա ստանում է արևի ճառագայթներ, ապա այդ պաշարը է՛լ ավելի երկար է հերիքում:
Վիտամին D-ի դեֆիցիտի ու ռախիտի ռիսկային գործոններն են՝
Ծննդյան հերթականությունը. օրինակ՝ մոր վեցերորդ երեխայի մոտ վիտամին D-ի պակասի ռիսկը ավելի բարձր է, քան առաջինի մոտ:
Կրծքի կաթն այնպիսի սննդամթերքով փոխարինելը, որը նվազեցնում է կալցիումի յուրացումը: Նման սննդամթերքներն են ֆիտատներ, օքսալատներ, տաննատներ և ֆոսֆատներ պարունակող ձավարեղենը և որոշ կանաչ տերևներով սննդամթերք, ինչպես նաև ստրոնցիումի մեծ քանակ պարունակող, հողում աճեցված հացահատիկային կուլտուրաները:
Կրծքի կաթը ավելի քիչ կալցիում պարունակող սննդամթերքով փոխարինելը:
Կապարի ազդեցությանը ենթարկվելը, քանի որ կապարը խոչընդոտում է վիտամին D-ի սինթեզը:
Վիտամին D-ի դեֆիցիտի ռիսկային խմբում են գտնվում ՝
Արևի տակ քիչ ժամանակ անցկացնող երեխաները, օրինակ նրանք, որոնք ապրում են հյուսիսային լայնություններում, բարձրահարկ շենքերով քաղաքում, ում մարմինը միշտ ծածկված է կամ ստվերում է, ովքեր օրվա ընթացքում դրսում չեն լինում կամ օգտվում են բարձր պաշտպանությամբ արևապաշտպանիչ քսուկից:
Մոր և երեխայի մոտ մուգ մաշկ է, որը նշանակում է, որ նրանք պետք է արևի տակ ավելի երկար ժամանակ գտնվեն բավարար քանակով վիտամին D ստանալու համար: Որքան ավելի մուգ է մաշկը, այնքան ավելի շատ արևի լույսի կարիք ունի օրգանիզմը:
Մորը չի հերքում վիտամին D: Փաստերը վկայում են, որ վերջին տարիներին արևմտյան երկրներում վիտամին D-ի դեֆիցիտը գնալով ավելի լուրջ խնդիր է դառնում: Եթե կրծքով կերակրվող երեխան բավարար չափով արևի լույս է ստանում, ապա մոր մոտ վիտամին D-ի դեֆիցիտը դժվար երեխայի համար խնդիրներ առաջացնի: Սակայն, եթե երեխայի օրգանիզմը արևից բավարար քանակով վիտամին D չի սինթեզում, ապա անհրաժեշտ է, որ կրծքի կաթում դրա քանակը է՛լ ավելի բարձր լինի:
Վիտամին D-ի ստացումը արևի լույսի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների միջոցով:
Մաշկի վրա արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությունը վիտամին D սինթեզելու ամենաբնական և նորմալ ճանապարհն է: Չնայած մեր նախնիները իրենց կյանքի մեծ մասն անցկացրել են արևի տակ, մեր ժամանակներում մարդիկ խուսափում են արևի ուղիղ ճառագայթներից՝ վախենալով քաղցկեղից: Սակայն եթե որոշել ենք պաշտպանել երեխաներին արևից, պետք է համոզվենք, որ նրանք բավարար չափով վիտամին D են ստանում:
Եթե ձեր երեխայի վիտամին D-ի հիմնական աղբյուրը արևի լույսի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներն են, ապա կարևոր է հիշել.
Արևի ճառագայթներից սինթեզված վիտամին D-ի քանակի վրա կարող են ազդել բազմաթիվ գործոններ, որոնցից հիմնականն են՝ աշխարհագրական լայնությունը, ամպամածությունը, օդի աղտոտվածությունը, հագուստի քանակը, արևապաշտպանիչ քսուկների օգտագործումը, օրվա ժամը, կենսակերպը, բնակավայրի տիպը և այլն:
Լրիվ ամպամածությունը նվազեցնում է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների էներգիան 50 տոկոսով, իսկ ստվերը՝ 60 տոկոսով:
Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները չեն անցնում ապակու միջով, այսինքն լուսամուտից սենյակ թափանցող արևից հնարավոր չէ ստանալ վիտամին D:
SPF 8 պաշտպանությամբ արևապաշտպան քսուկի օգտագործումը 98 տոկոսով քչացնում է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ընդունումը և էապես նվազեցնում է վիտամին D-ի սինթեզը:
Երեսուն չորս աստիճանից բարձր աշխարհագրական լայնության դեպքում կան ամիսներ, երբ նույնիսկ անամպ երկնքի դեպքում վիտամին D չի սինթեզվում: Օրինակ, ԱՄՆ-ի Բոստոն քաղաքում այդ ամիսները չորսն են, իսկ Կանադայի Էդմոնտոն քաղաքում՝ վեցը:
Քանի որ վիտամին D-ն ճարպալույծ վիտամին է, ապա այն կարող է պաշարվել օրգանիզմում և օգտագործվել այն օրերին կամ ամիսներին, երբ արևի լույսից վիտամին D սինթեզել հնարավոր չէ:
Նորածին երեխաներին չի կարելի երկար ժամանակով թողնել արևի ուղիղ ճառագայթների տակ, հատկապես կեսօրին, քանի որ արևային այրվածքներ ստանալու վտանգ կա:
Հաշվի առնելով արևի ուղիղ ճառագայթների ազդեցության և որոշ տեսակի մաշկի քաղցկեղների միջև կապը՝ Մանկաբույժների ամերիկյան ակադեմիան զգուշացնում է, որ մինչև վեց ամսական երեխաները չպետք է գտնվեն արևի ուղիղ ճառագայթների տակ: Չնայած ՄԱԱ-ն խրախուսում է երեխաների բացօթյա տարածքում երկար գտնվելը և ֆիզիկական ակտիվությունը, ցանկալի է մինիմալի հասցնել երեխաների արևի ուղիղ ճառագայթների տակ գտնվելը և ապահովել նրանց պաշտպանությունը այդ ճառագայթներից համապատասխան պաշտպանիչ հագուստի և արևապաշտպան քսուկների միջոցով:
